مفاهیم: ریشتر چیست؟

عبدالقادر عثمانی رودی
زلزه ای به بزرگی ... ریشتر ... را لرزاند. جمله ای مانند این را بارها و بارها شنیده ایم، اما بزرگی یک زلزله بر حسب ریشتر باید چقدر باشد، تا ما تصور کنیم فاجعه ای اتفاق افتاده و حتما خسارات زیادی به بار آمده است؟

گاهی زلزله ای 5 ریشتری به مراتب خرابی بیشتری از یک زلزله 6 ریشتری به دنبال دارد.
واقعیت این است که مقیاس ریشتر، مقیاس دقیق و کاملی در مورد تخمین میزان ویرانگری یک زلزله نیست. ریشتر مقیاسی است که شدت انرژی آزاد شده در کانون زلزله را نشان می‌دهد.
چارلز ریشتر و بنو گوتنبرگ در سال ۱۹۳۵ رابطه‌ای ارائه کردند که میزان انرژی آزاد شده در کانون زلزله را بر اساس لگاریتم بیشترین مقدار جابه‌جایی افقی ثبت شده توسط لرزه‌نگار مشخص می‌کرد. طبق رابطه ریشتر، گوتنبرگ، اضافه شدن هر یک درجه به بزرگی زلزله، انرژی آزاد شده آن را تقریبا ۳۱٫۶ برابر بیشتر می‌کند.
اما در اثر وقوع یک زمین لرزه و آزاد شدن انرژی در کانون زلزله، چه میزان انرژی به سطح زمین منتقل می شود و میزان خرابی چه اندازه است؟ فاصله از کانون زلزله، مدت زمان لرزش، نوع امواج زلزله، جنس خاک و عواملی از این دست، در این میان نقش دارند و به همین دلیل خسارت‌های وارده در زمین لرزه‌های دارای درجه ریشتر یکسان، ممکن است بسیار متفاوت باشد. البته طراحی و استقامت سازه ها هم میزان خرابی ناشی از زمین لرزه نقش دارد و در نتیجه ریشتر مقیاس کاملی برای توصیف همه جانبه زمین لرزه نیست.
در دانش و مهندسی لرزه شناسی معیارهای دیگری برای بیان سایر خصوصیات زلزله وجود دارد. از جمله مقیاس مرکالی که 12 درجه دارد و برای بیان مقدار و شدت خسارت زمین لرزه استفاده می‌شود.
برای کارشناسان این امکان وجود دارد که بزرگی زمین لرزه در مقیاس ریشتر را درست پس از وقوع زمین لرزه و زمانی که امکان مقایسه اطلاعات از ایستگاه های مختلف زلزله نگاری به وجود آمده، معین کنند.
اما درجه مرکالی را نمی توان به این سرعت مشخص کرد و لازم است که محققان زمانی کافی برای بررسی اتفاقاتی که حین زمین لرزه روی داده است، در اختیار داشته باشند. هنگامی که تصویر دقیقی از میزان خسارت های وارده به عمل آمد، می توان درجه مرکالی مناسب را تخمین زد.  
من مطالبی رو پیرامون زلزله و درجه بندی آن خدمت دوستان بیان می کنم:

برای سنجش زلزله دو نوع مقیاس متداول و مهم وجود دارد

1 - مقیاس ریشتر

2 مقیاس مرکالی

که دامنه حدود و کاربرد آنها با هم متفاوت هست .

مقیاس ریشتر بزرگی زلزله را نشان می دهد در حالی که مقیاس مرکالی در باره شدت آن است.

اما ریشتر چیست؟

مقیاس ریشتر که در سال 1935 توسط آقای ریشتر ارائه شده است ، بزرگی موج یک زمین لرزه را نشان می دهد. ( نه شدت آن را )

که برابر است با لگاریتم در مبنای 10 دامنه موج زلزله بر حسب میکرون که در فاصله 100 کیلومتر از مرکز زلزله توسط

دستگاه وود اندرسون ثبت شده باشد.

به عنوان مثال زلزله ای که 5 ریشتر نامیده میشود ، دارای دامنه موجی به طول10 به توان 5 میکرون یا همان 10 سانتیمتر هست.
در صورتی که زلزله 7 ریشتری دارای دامنه موجی به طول 10 متر هست!!

همانطور که مشاهده می شود با توجه به لگاریتمی بودن مقیاس با افزایش یک واحد ، نتیجه 10 برابر می شود .
البته این دامنه ی کانون زلزله می باشد ( پایین تر از پوسته )

من انرژی معادل آزاد شده توسط زمین را در جدول زیر با TNT مقایسه کرده ام :

بزرگی زلزله در مقیاس ریشتر انرژی معادل انفجار TNT

1 ریشتر = 190 گرم

2 ریشتر= 6.5 کیلو گرم

3ریشتر = 190 کیلو گرم

4ریشتر = 6 تن

5 ریشتر = 199 تن

6 ریشتر =6270 تن

7ریشتر =199000 تن

8 ریشتر =62700000 تن

9 ریشتر = 1990000000 تن

برخلاف تصور عموم این مقیاس برای تخمین و قضاوت در مورد مکانیسم های تخریب زلزله مستدل نمیباشد .

و دلیل آن به شرح زیر می باشد:

1 - با توجه به متغییر بودن نوع زمین
( در زمین های سنگی و متراکمتر بیشتر از زمین های نرم منتشر می شود )

2 - طول زمان ارتعاش ممکن است در زمین لرزه ها متفاوت باشد.

3 - به شرایط منبع ایجاد و مکانیسم به وجود آورنده نیز بستگی دارد.

4 - نوع امواج اعم از امواج طولی (p) ، عرضی (s) ، رایلی و یا لاو

ودلایل دیگر که ذکر آنها نیاز به مطرح کردن مسائل فراتر دارد.

پس به زبان ساده و قابل فهم برای دوستان اگر بگویم ، با شنیدن درجه ریشتر درباره شدت آن قضاوت نکنید .

چه بسا تخریب زلزله 6.5 ریشتری بیش از 7 ریشتری باشد ، با توجه به دلایل فوق .

تنها درجه ای که شدت و تخریب زلزله را نشان میدهد مقیاس مرکالی می باشد.

مقیاس مرکالی چیست؟

مقیاس مرکالی شدت زلزله را از لحاظ احساس و میزان خطرناکی بررسی می کند که دارای 12 درجه می باشد.

فرهنگی ،اجتماعی ،تاریخی ،جغرافیایی...