جایگاه محیط زیست در کتب درسی سوم دبستان

   « محیط زیست » در کشور ما از جمله مباحث مظلومانه ای است که مثل آموزش و پرورش جایگاه خاصی در اولویت های تصمیم گیری ها ندارد ولی عدم اولویت نشان از نادیده گرفتن آن نمی تواند باشد. ممکن است حاکمیت در ایران تنها زمانی به فکر آموزش و پرورش و محیط زیست باشد که دیگر زمانی برای جبران نباشد.

به دلیل اهمیت محیط زیست و تخریب آن در کشور ما و عدم آگاهی پیرامون این مساله بر آن شدم تا با نگاهی به کتب درسی پسرم که در کلاس سوم دبستان تحصیل می کردبه جایگاه محیط زیست در این مقطع بپردازم.

برای بررسی جایگاه محیط زیست در این مقطع فقط به کتب فارسی (خوانداری) و مطالعات اجتماعی استناد شده است.در این بررسی به مقولاتی چون "نقاشی های مرتبط با طبیعت ،تنوع رنگ ها ،توجه به حقوق حیوانات ،آلودگی های محیط زیست ،فعالیت های انسان برای تخریب محیط زیست ،تخریب جنگل ها یا کاشت درختان و تنوع گونه های گیاهی و جانوری " توجه شده که در زیر به آنها می پردازیم.
کتاب مطالعات اجتماعی با عکسی از جنگل های شمال کشور در روی جلد آن شروع می شود که نشان از اهمیت جنگل های شمال کشور به عنوان میراث مشترک بشری دارد.

دانش آموزان با دیدن این عکس به ناگاه به یاد جنگل هایی که در گوشه و کنار کشور و یا در نزدیک ترین محل زندگی خودشان دیده اند ،می افتند.

در فصل دو تصویری از یک خانواده ای نشان داده شده که در کنار هم و در یک محیط سرسبز و زیبا و در کنار سایه درختان مشغول صرف نهار هستند(ص11). دانش آموزان ما با دیدن این تصاویر یاد می گیرند که در کنار هم بودن همراه با طبیعت زیبا زندگی شان را چقدر شیرین می کند.

در ادامه برای نشان دادن شجره خانوادگی آن را در شاخه های یک درخت نشان داده اند که در جای خود علاوه بر نکات آموزشی مهم برای دانش آموز می توان به اهمیت درخت نیز اشاره کرد.(ص22)

در جای دیگری تصاویری از قطع درختان توسط انسان برای استفاده های متعدد نشان داده شده است ، اگر چه به جنبه های سودمند درختان برای استفاده انسان ها اشاره شده ولی ای کاش در کنار آن به تخریب بی رویه جنگل ها و درختان توسط انسان ها نیز اشاره می شد.
تنها درسی که در کتاب مطالعات اجتماعی کلاس سوم دبستان برای نشان دادن جایگاه پر اهمیت محیط زیست آمده است درس 13 در مورد "بازیافت" می باشد.(ص40-42) در این درس علاوه بر متن عکس هایی از سوزاندن زباله ها و جمع آوری زباله و تفکیک آنها توسط ماموران شهرداری و نشان داده شده است.ای کاش برای درونی کردن نکات آموزشی برای دانش آموزان این درس ها به صورت کاملا عملی به آنها یاد داده شود.
در کتاب فارسی (خوانداری) تقریبا در هشت درس به صورت مستقیم و غیر مستثیم به محیط زیست و اهمیت آن پرداخته شده است.
در درس سوم کتاب "آسمان آبی،طبیعت پاک" (ص30-33) معلم دانش آموزان خود را به دامنه کوهی می برد و از آنها می خواهد با نگاه کردن به اطراف ،هز چه را می بینند و می شنوند، یادداشت کنند. آنها نیز در هنگام خواندن گزارش های خود در کلاس به پاکیزگی و پاک نگهداشتن طبیعت و شکران نعمت های خداوند اشاره می کنند. این درس شاید یکی از بهترین درس های کتاب فارسی در مقطع سوم ابتدایی برای نشان دادن اهمیت محیط زیست می باشد.

این درس زمانی بهتر و ماندگارتر می شد که آموزش و پرورش و معلم ما برای عمق بخشیدن به یادگیری دانش آموزان آنها را به صورت عملی به دامنه کوهی می برد و به صورت عملی این درس را به آنها آموزش می داد.

افسوس که انجام این کار در این سیستم متمرکز گرای مسئولیت گریز چقدر سخت و رنج آور است.حال اگر معلمی پیدا شد که خواست این درس را به صورت عملی به آنها آموزش دهد، هزارو یک دلیل پیش پای آن آموزگار گذاشته خواهد شد و در نهایت ممکن است آن معلم به هزاران صفت نامرتبط نیز متهم شود !

درس چهارم با نام " آواز گنجشک "(ص36-39)در مورد پیدا کردن موضوع روزنامه دیواری می باشد.معلم از دانش آموزان خود می خواهد تا موضوعی را در مورد آلودگی صوتی پیشنهاد دهند.در این موقع صدای سبزی فروش دوره گردی به گوش می رسد.یکی از دانش آموزان "آلودگی صوتی "را پیشنهاد می دهد.بقیه دانش آموزان در مورد صداهای مختلف ایجاد کننده آلودگی صوتی نظراتی را ارایه می دهند.
درس پنجم با عنوان " بلدرچین و برزگر "(ص46-49)در مورد داستانی جالب از زبان حیوانات می باشد.جوجه های بلدرچین به والدین خود در مورد درو کردن کشتزاری که در لابه لای آن زندگی می کنند توسط صاحب کشتزار با همراهی همسایگانشان هشدار می دهند ولی والدین بچه ها به آن هشدارها وقعی نمی نهند تا اینکه بچه ها به والدین خودشان اطلاع می دهند که فردا خود صاحب کشتزار و پسرش با تیز کردن داس هایشان کار درو را شروع خواهند کرد که در این حال والدین تصمیم می گیرند تا خانه جدیدی را برای خودشان دست و پا کنند. وقتی بچه ها علت این کار را جویا می شوند والدین به آنها جواب می دهند که تا دیروز صاحب کشتزار به امید همسایگانش متکی بود ولی امروز با دیدن خلف وعده آنها ،خودشان دست به کار شدند.آنها با این کار خود به بچه هایشان می آموزند که در انجام کار خودشان، نباید به دیگران متکی باشند.

افسوس که ما نمی توانیم مثل بلدرچین ها درس های زندگی را به صورت عملی به بچه هایمان بیاموزیم.
درس دیگری با نام "حوض فیروزه ای"به آموزش حقوق حیوانات می پردازد.حسن یک ماهی در تنگ خوش در خانه دارد.یک روز هراسان مادرش را صدا می زند که ماهی اش مریض است و دیگر شنا نمی کند.مادرش در جواب می گوید که شاید این تنگ برای او کوچک باشد و باید او را به جای بزرگتری انتقال داد که حسن نیز آن را به حوض مسجد محله شان می اندازد ، فارغ از اینکه این درس به صورت ایدئولوژیک به دفاع از حقوق حیوانات می پردازد ولی در جای خود بسیار مهم است.
درس شانزدهم با نام " اگر جنگل نباشد "به وصف جنگل می پردازد و در پایان توصیه می کند که باید به فکر حفاظت از جنگل ها باشیم .
درس آخر با نام " آفرینش حلزون "به اعجاز خداوند در مورد آفرینش حیوانات اشاره دارد.حلزون حیوانی است که با ترشح ماده ای لغزنده و با پاشیدن آن در سطح زمین حرکت می کند زیرا حلزون برای حرکت کردن پا ندارد و این موضوع را سایر حیوانات نمی دانند و شروع به مسخره کردن وی می کنند تا اینکه به نحوه آفرینش حلزون پی می برند.
در حالت کلی می توان گفت که علیرغم اینکه محیط زیست در کشور ما مثل آموزش و پرورش جایگاهی در خور شایسته ندارد ولی در کتب درسی سوم دبستان حداقل به صورت تئوریک و در روی کاغذ جایگاه خوبی دارد.

اگر  آموزش و پرورش تمرکز گرای ما از حالت سنتی خود خارج شده و به صورت حرفه ای به آموزش کودکان بپردازد شاید بتوان گفت که در این صورت محیط زیست جایگاه شایسته خود را در بین سیاست های کلان کشوری پیدا خواهد کرد. برگرفته از صدای معلم (ویرایش)